چشمه امام علی (کربلا)قطاره یا چشمه امام علی (علیه‌السلام) نام زیارتگاهی است که در شمال جاده کربلا به سمت عین‌التمر می‌باشد. بر اساس داستانی امام علی (علیه‌السلام) با اصحابش هنگام رفت یا برگشت از جنگ صفین به بیابان بی آب و علفی می‌رسند. ایشان با اعجاز خود این چشمه را ظاهر می‌کنند و باعث اسلام‌آوردن راهب مسیحی می‌گردند. البته در باره محل وقوع این داستان اختلاف نظر زیادی وجود دارد. نصر بن حازم احتمالًا قدیمی‌ترین راوی این داستان مکان آن را ظهر کوفه دانسته است. چشمه‌ای که امروزه به قطاره امام علی معروف است در جاده کربلا به سمت عین‌التمر و در نزدیکی دریاچه رزازه بوده و بر آن بنایی با گنبد سبز ساخته‌شده است. ۱ - معرفی اجمالیحدود بیست کیلومتری جنوب غربی کربلا و در شمال جاده این شهر به سمت «عین‌التمر»، زیارتگاهی وجود دارد که به «قَطّارة» امام علی (علیه‌السلام) شناخته می‌شود. این زیارتگاه، نزدیک دریاچه رَزّازه واقع است. با مساحت ۱۸۱۰ کیلومتر مربع، دومین دریاچه وسیع عراق، به شمار می‌آید؛ به‌طوری‌که بخشی از زمین‌های دو استان کربلا و انبار را دربرگرفته است. زیارتگاه قطّاره، روی چشمه آبی ساخته شده است که براساس باورهای مردم منطقه، این چشمه را امیرمؤمنان علی (علیه‌السلام) به طریق معجزه، در مسیر خود به جنگ صفین (یا مسیر بازگشت ایشان از صفین)، نزدیک دیر یک راهب مسیحی، آشکار کرده است. جزئیات این معجزه و چگونگی آشکار شدن چشمه، با اختلافاتی در منابع مختلف شیعه، نقل شده است. ۲ - داستان چشمهداستان آن به اختصار چنین است که امام (علیه‌السلام) در مسیر صفین، به همراه لشکر خود وارد صحرایی بی‌آب و علف شد. ایشان نزدیک ستون یا میل بلندی توقف کرد که بالای آن، راهبی زندگی می‌کرد. نزدیک این ستون یا میل، صخره‌ای وجود داشت که اصحاب حضرت نتوانستند با یکدیگر آن را بلند کنند. ولی امام (علیه‌السلام) آن را از جا کند و زیر آن، چشمه آب بسیار زلالی پدیدار شد. پس از آنکه اصحاب ایشان، از آب چشمه سیراب شدند، حضرت صخره را به‌جای اول برگرداند و چشمه را پوشانید و سپس از آنجا حرکت کردند. اما هنوز دور نشده بودند که امام از اصحاب خود خواست تا برگردند و چشمه را بیابند. برخی از اصحاب حضرت بازگشتند. اما نتوانستند محل چشمه را بیابند. پس نزد راهب رفتند و او به آنها خبر داد که به‌جز پیامبران یا اوصیای پیامبران، هیچ‌کس نتوانسته است این چشمه را آشکار کند. در برخی از این منابع، افزوده شده است که آن راهب، اسلام آورد و به امیرمؤمنان (علیه‌السلام) پیوست و سرانجام در جنگ صفین، به شهادت رسید. ۳ - محل وقوع داستانالبته درباره محل وقوع آن، در روایات، اختلاف وجود دارد؛ چنان‌که بیشتر این روایات، محل وقوع حادثه را در نقطه‌ای واقع در ساحل غربی رود فرات، ذکر کرده‌اند. در روایت نصر بن مزاحم که احتمالًا قدیمی‌ترین راوی این حادثه است، محل وقوع آن «ظَهر کوفه» بیان شده است. ابن‌شهرآشوب و قطب راوندی مکان وقوع آن را «صندودا» ذکر کرده‌اند. [۱۱]
راوندی، قطب‌الدین، الخرائج والجرائح، ج۲، ص۳۲۵.
در روایت حسین بن حمدان خصیبی و شیخ مفید و نیز در اشعاری از سید‌حمیری، محل وقوع آن، پس از گذشتن امام (علیه‌السلام) از کربلا بیان شده است.ابن‌اعثم نیز محل آن را صحرایی که امیرمؤمنان میان «انبار» تا «هیت»، از آن عبور کرده، دانسته است. ۴ - موقعیت کنونیبه هر حال، چشمه‌ای که امروزه به نام قطاره امام علی (علیه‌السلام) شناخته می‌شود، در نقطه‌ای نزدیک دریاچه رزّازه، واقع است و اطراف آن را دیواره‌های صخره‌ای نسبتاً مرتفعی فراگرفته است. به تازگی، روی چشمه، اتاقی ساخته‌اند که دارای یک گنبد کوچک سبزرنگ است. چشمه آب، در گوشه‌ای از بنا قرار دارد و یک ضریح، به‌صورت پنجره چوبی مشبک یک ضلعی، روی آن نصب شده است. گفتنی است که در کتب شیعه، داستان دیگری نیز مبنی بر توقف و نماز خواندن لشکر امیرمؤمنان (علیه‌السلام) در نزدیکی دیر راهبی در منطقه «براثا»، در مسیر بازگشت آن حضرت از جنگ نهروان، نقل شده است که با این داستان، شباهت دارد و امروزه در مسجد براثا نیز چشمه آبی وجود دارد که گفته می‌شود امام علی (علیه‌السلام) آن را به طریق معجزه، آشکار کرده است. ۵ - پانویس۶ - منبعزیارتگاههای عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم، ج۱، ص۲۵۸، برگرفته از مقاله «چشمه امام علی». |